Berechting van de NSB-ers
Dit jaar vieren we dat we in Nederland tachtig jaar in vrede leven. 5 mei 1945 is het einde van de Tweede Wereldoorlog. Een belangrijke datum voor Assen is 13 april 1945 omdat onze stad toen bevrijd is door Canadese troepen. In de Berichten van de Brink laten we in maart en april zes personen aan het woord over zes verschillende plekken in onze stad, die belangrijk zijn geweest voor de bevrijding van Assen en Drenthe. Vandaag Kitty Jansen van de Asser Historische Vereniging over de jacht op de NSB-ers in Assen.
Na de bevrijding van Assen op 13 april 1945 was er volop feest in de stad. In de buurten werden Oranjefeesten gevierd, Canadese jeeps reden door de straten, en overal wapperden rood-wit-blauwe vlaggen. De Duitsers waren verdwenen. Maar naast vreugde heerste er ook boosheid. De oorlog had diepe sporen nagelaten en voor veel mensen begon nu de tijd van afrekening.
De samenleving leek ineens verdeeld: er waren ‘goede’ en ‘foute’ burgers. Veel Nederlanders hadden zich tijdens de oorlog geërgerd aan landwachters, NSB’ers, moffenmeiden en verraders. ‘’De woede onder de Assenaren werd nog groter toen duidelijk werd dat drie dagen vóór de bevrijding verzetsmensen waren doodgeschoten in het Stadsbroek, waaronder een vader en zijn twee zonen.’’ vertelt Kitty. ‘’Eindelijk was daar de vrijheid, maar deze mensen mochten dat kennelijk niet meer meemaken.’’
Straatveroordelingen
Kort na de bevrijding werden veel mensen die met de Duitsers hadden samengewerkt, publiekelijk vernederd. NSB’ers en moffenmeiden werden opgepakt; vrouwen kregen vaak hun haar afgeschoren. Sommigen werden op straat uitgescholden en belachelijk gemaakt. NSB-burgemeester Harm Boelems werd op een vrachtauto gezet. Hij moest onder de Nederlandse vlag het Wilhelmus zingen, samen met een andere NSB’er. Veel NSB’ers werden verplicht om gebouwen schoon te maken waar ze zelf tijdens de oorlog verbleven, zoals het Parkhotel aan de Plataanweg. Politieke arrestanten werden in eerste instantie ondergebracht in het politiebureau, het Huis van Bewaring, of zelfs in een schoolgebouw, zoals de Veneschool. Later volgde overplaatsing naar kampen als Veenhuizen en Westerbork. Zelfs kinderen van NSB’ers werden kaalgeknipt en
tijdelijk vastgehouden in een huisje bij de ijsbaan in het Asserbos, zo schreef het tijdschrift AHV in maart 1995.
Rechtspraak in het Parkhotel
Na de oorlog werden in Nederland speciale rechtbanken opgezet om mensen die fout waren in de oorlog, te berechten. Er kwam een Tribunaal voor lichte vergrijpen en een Bijzonder Gerechtshof voor zwaardere misdaden. In Assen werden beide rechtbanken in 1946 ondergebracht in het voormalig Parkhotel op de hoek van de Bosstraat en Plataanweg.
Het gebouw dat tijdens de oorlog door de Duitsers werd gebruikt, was nu ironisch genoeg de plek waar de rechtspraak plaatsvond. En dat was nodig, want alleen al in Drenthe zaten tienduizend mensen gevangen vanwege collaboratie of verraad.
Het Tribunaal in Assen behandelde uiteindelijk 2.333 zaken en hoorde 880 getuigen. De verwachting was dat het werk binnen twee jaar zou zijn afgerond. Dat lukte: op 1 juni 1948 werd de laatste zaak behandeld.
Wat voor zaken kwamen voor?
De beschuldigingen liepen sterk uiteen: van het roepen van "houzee" bij een razzia tot het verraden van onderduikers of het jagen op partizanen.
Het Tribunaal kon drie hoofdstraffen opleggen:
- Internering (gevangenisstraf)
- Verbeurdverklaring (inbeslagname van bezit)
- Ontnemen van kiesrecht (niet mogen stemmen of gekozen worden)
De standaard strafmaat was tien jaar voor wie als 'landverrader' werd gezien. Toch waren er grote verschillen tussen de veroordeelden. Sommigen waren overtuigde NSB’ers, anderen waren misleid of alleen lid geworden om bijvoorbeeld hun jachtgeweer te behouden.
Een werkster bij de Sicherheitsdienst, die NSB-insignes droeg en contact had met Duitse soldaten, kreeg vijf jaar internering.
Een NSB-zangleidster van de Jeugdstorm, die in het openbaar de ‘houzee-groet’ bracht, kreeg drie jaar. Burgemeester Boelems, die verantwoordelijk was voor het ontslag en de deportatie van politiemensen die weigerden joden op te pakken, kreeg zes jaar gevangenisstraf. Zo somde AHV in juni 2007 op.
Meer informatie
In en om Assen wordt komende tijd veel georganiseerd om tachtig jaar vrijheid te vieren. Alle activiteiten vindt u op ditisassen.nl. Bent u benieuwd naar alle activiteiten die in de provincie Drenthe georganiseerd worden? Neem dan een kijkje op drenthe.nl/vrijheid. Bent u benieuwd naar meer historische verhalen uit Assen? U vindt alle interviews terug op deze pagina.
